Autor: msr Ognjen Karanović, istoričar
Peraštanske pesme dugog stiha prepevane su 1775. godine u kratke stihove, verovatno iz razloga što je do početka XVIII veka to bio preovlađujući stih, da bi do kraja tog stoleća bio potisnut i zamenjen kratkim stihom. Jezička forma svih tih pesama sasvim je (i)jekavska, sa ikavskim slojevima u stihovima gde postoje infinitivni glagoli. Spektar ili katalog likova i radnji, motiva u pesmama, sasvim je identičan ukoliko govorimo o junačkoj epici nastaloj ili zapisanoj u prečanskim zemljama sa onom poezijom nastalom ili zapisanom na prostoru Boke nekoliko godina ili decenija pre nego što je to činio Vuk Karadžić u Sremu i uopšte u Habzburškoj monarhiji. Takođe, forme, dužina stihova pesama iz prečanskih zemalja takođe su identične sa onim iz Boke, svejedno da li su tu nastale ili su u primorju zapisane. Razlike samo postoje u onim pesmama koje su verovatno nastale na prostoru Hercegovine, Bosne ili Smederevskog sandžaka, gde je u njima prisutno više turskih tuđica, dok ih u bokeljskom ili dalmatinskom pevanju ima veoma malo. Međutim, ukoliko govorimo o istorijskom karakteru tema koje obrađuju sve te junačke pesme mi zapravo prepoznajemo da one pripadaju ugarsko-srpskom krugu pesama, sa različitim ciklusima unutar svoje strukture.
Svi motivi u njima ukazuju na istorijat odnosa srpskog naroda prema ugarskoj državi i društvu, gde starije pesme, kosovskog ili pretkosovskog ciklusa, možda one nastale pre XV veka, tj. njihovi motivi i katalozi likova prepliću se sa istorijskim procesima i stanjima u kasnijim epohama, zbog čega često dolazi do zamene likova. Međutim, sve te pesme, posebno ličnosti u njima, mitske, legendarne ili istorijske, prisutne su i u Vojvodini i u Boki. Kao što smo ranije naglasili, ukoliko je bilo kome potreban jasan i nedvosmilen pokazatelj u vezi sa zapravo nepostojećim neodumicama oko identitetskog karaktera stanovništva koje je u XVI, XVII, XVIII veku na prostoru Boke i prečanskih krajeva stvarao i pevao epske pesme, najbolji usmeni ili pisani izvor prvog reda za te antidileme nalazi se upravo u motivima i profilu likova srpske epske poezije. Uvažavajući metodološke norme koje zahteva istoriografija, pomoćne istorijske discipline, kao i sama istorijska nauka u vezi sa određivanjem autentičnih i verodostojnih pisanih izvora za konkretan događaj, stanje ili procese u istoriji bilo koje zemlje ili naroda, dati književni rod sa potrebnom književnoistorijskom kritikom sigurno predstavlja neumoljiv i nezaobilazan oslonac u prepoznavanju položaja srpskog naroda u prethodnim vekovima na Balkanu.
Pesma ne može da prevari, ograniči pogled niti da unese višak konfuzije u procesima determinisanja važnih socioistorijskih shvatanja kada je reč o istoriji bilo kog, svakako i srpskog naroda. Razume se, ukoliko je na adekvatan način slušamo ili čitamo. Samo zlonamerni „volšebnici” iznikli iz kora antiintelektualnih i politikantskih elita u korpusu srpskog naroda (obavezno služeći ineteresima različitih pogibeljnih ideologija ili stranih vlada) u XX i XXI stoleću bili su u stanju da zamrače sve istine o etničkom i duhovnom identitetu Boke i prečanskih krajeva. Naglašavamo, pokušavaju da realizuju tu prljavu rabotu i dalje. Pisani, materijalni, usmeni istorijski izvori, rezultati etnoloških i istorijskih istraživanja, odavno utvrđeni, u njihovoj iskrivljenoj svesti i sramnoj antiakademskoj delatnosti postaju bezvredne crtice iz spisa koje, uz bespoštedno falsifikovanje kulturnog, jezičkog i književnog nasleđa srpskog naroda, produkuju impozantne količine nesuvislih i naučno neargumentovanih tvrdnji da je etnički, duhovno-kulturološki, a kasnije i nacionalni identitet Boke i prečanskih zemalja bio sve drugo, osim srpski. NJima ni epska pesma ne može da pomogne, oni je ne čuju, ne razumeju i odbacuju, dok nas sve pozivaju da „slušamo zločinačke i monstruozne Oluje”. Svejedno, srpska epska poezija, poput imena i prezimena u krštenici deteta, ostaju da svedoče da su Srbi bili i ostali onaj narod koji je homerovski opevao vekove Boke i prečanskih zemalja.
A kada smo kod imena i prezimena, postoji jedna zanimljiva okolnost u vezi sa srpskim epskim pesmama, koje su pevane i u Boki i u prečanskim zemljama. Reči Srbija, Srbin, srpski nikada se ne javljaju, iako je neprekidno reč o Srbiji ili propasti srednjovekovne Srbije i posledicama tog događaja, kao glavnim motivima i temama u tim pesmama. Zašto bi Srbi i bili spominjani u njima kada su i pevači i slušaoci dobro znali da se u datim pesmama govori o srpskom narodu. Da li to znači da bi danas trebalo svaki put da potpišemo svoje ime i prezime u poruci koju šaljemo preko mobilnog telefona nekoj osobi sa kojom se dobro poznajemo. Narodu i u Boki i u Vojvodini nije bilo važno da li će se ime njihovog roda neprekidno spominjati, jer i bez spominjanja Srba i Srbije oni su dobro znali ko su i kome teže. Zar im je bilo važno što su pevači Obilića i Karađorđa savremenicima i ispisnicima učinili? A zar nisu bili? Zar to njihovo pobratimstvo i drugovanje sa Markom Kraljevićem, izgovorom za sva naša kašnjenja, nije i osnovna misao NJegoševa i Andrićeva, izražena uz poznatu kletvu i molitvu: „Neka bude što biti ne može”. A ne može da Boka bude bez Vojvodine sve dok obe Kosovu krila budu. Ili što bi besmrtni pesnik kazao:
„…Viđi posla cara opakoga,
koga đavo o svačemu uči:
„Crnu Goru pokorit ne mogu
ma nikako da je sasvim moja;
s njima treba ovako raditi…”
Pa im poče demonski mesija
lažne vjere pružat poslastice.
Bog vas kleo, pogani izrodi,
što će turska vjera među nama?
Kuda ćete s kletvom prađedovskom?
Su čim ćete izać pred Miloša
i pred druge srpske vitezove,
koji žive doklen sunca grije?
Kad današnju premislim vijeću,
raspale me užasa plamovi:
isklati se braća među sobom,
a krvnici, jaki i opaki,
zatrijeće sjeme u odivu.
Grdni dane, da te Bog ubije,
koji si me dao na svijetu…”.
IZVORI I LITERATURA
- Božić, I. (1979). Nemirno Pomorje XV veka, Srpska književna zadruga, Beograd
- Božić, I. (1982). Raspad mletačkog sistema u Primorju; u: „Istorija srpskog naroda”, knj. 2, Srpska književna zadruga, Beograd, str. 403–413.
- Bojović, J. R. (1991). „Istorijski okviri ujedinjenja Crne Gore, Paštrovića, Budve i Boke Kotorske 1813. godine”. Ujedinjenje Crne Gore i Boke Kotorske 1813– godine, Istorijski institut, Titograd, str. 17–27.
- Mikavica, D., Vasin, G., Ninković, N. (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496–1918, Prometej, Novi Sad
- Mikavica, D., Vasin, G., Ninković, N. (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496–1918, Institut za srpsku kulturu, Nikšić
- Milićević, J. (1981). Crna Gora 1797–1851; u: „Istorija srpskog naroda”, knj. 5 (1), Srpska književna zadruga, Beograd, str. 159–211.
- Milutinović, K. (1981). Srbi u Dalmaciji 1797–1878; u: „Istorija srpskog naroda”, knj. 5 (2), Srpska književna zadruga, Beograd, str. 277–307.
- Milutinović, K. (1983). Nastanak politike novog kursa na Primorju, u: „Istorija srpskog naroda”, knj. 6 (1). Srpska književna zadruga, Beograd, str. 349–374.
Ostavi komentar