Održana tribina „Knjige za narod Matice srpske i izazovi očuvanja identiteta Srba početkom 20. vekaˮ
Tribina „Knjige za narod Matice srpske i izazovi očuvanja identiteta Srba početkom 20. vekaˮ , održana je u četvrtak 27. jula u Klubu „Tribina mladihˮ Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je prof. dr Saša Marković, istoričar.
Marković je, na početku tribine, podsetio na okolnosti u kojima je na prostoru Ugarske, gde je većinski živeo srpski narod u Austro-Ugarkoj monarhiji, na snazi bio tzv. Zakon o narodnostima. NJegova tendencija je bila da vremenom nacionalno uniformiše nacionalnu raznolikost stanovništva, opasnost od gubljenja identiteta kao problem sa kojim je bilo neizbežno suočavanje.
– Kroz demagošku retoriku o modernizaciji, mađarska politička elita je realizovala projekat o jedinstvenom mađarskom političkom narodu bez obzira na etničku pripadnost i nacionalnu samosvest. Identitet Srba, koji čine svega do tri procenta stanovništva Ugarske, bio je posebno izložen procesu mađarizacije s obzirom na njihovu tradicionalnu sklonost ka otporu – objasnio je Marković.
Suočavanje sa procesima odnarođavanja zahtevalo je primenu suptilnijih metoda očuvanja identiteta od onih tokom revolucionarnih borbi 1848/49. godine. Nastanak i razvoj inteligencije među Srbima, nacionalno posvećene i kosmopolitski orijentisane, bio je način uspešnog odolevanja pritisku, najpre nacionalne i kulturne dezorijentacije, a potom i asimilacije.
– Matica srpska, osnovana 1826. godine, postala je kolevka srpskog kulturnog identiteta. Većina predstavnika Srba našla je utočište u toj najznačajnijoj kulturnoj instituciji srpskog naroda – objasnio je autor.
U nastavku, Marković je naglasio ogromnu ulogu Matice srpske u nacionalnoj samoodbrani. I mađarska politička elita je to uzimala u obzir i trudila se da sputa i obesmisli bilo kakvu nacionalnu akciju ove institucije. U tome umalo i da uspe zahvaljujući prilagodljivom rukovodstvu Matice srpske, čiji je jalovi rad krajem 19. veka ozbiljno ugrozio identitetski opstanak Srba – podsetio je autor na istorijski kontekst u kojem se u 19. veku nalazio srpski narod u Austrougarskoj monarhiji.
Upravo zato, objašnjava dalje istoričar Marković,jedna grupa mladih intelektualaca predvođena Tihomirom Ostojićem pokreće inicijativu o prosvećivanju naroda kao optimalan odgovor na iskušenja asimilacije. Projekat je nazvan „Knjige za narodˮ i aktivno, sa nesmanjenim entuzijazmom, ali sa promenljivim uspehom, sprovodio se sve do 1914. godine. Ove aktivnosti imale su veliki značaj za podršku razvoja srpskog patriotizma i državne strategije nacionalnog programa u ratnim okolnostima 1914-1918. godine.
Marković je podsetio da su Srbi početkom 20. veka u Austrougarskoj monarhiji činili svega 2,5 do tri procenta stanovništva i bili su uglavnom grupisani na području južne Ugarske, odnosno današnje Vojvodine. S obzirom na takvu malobrojnost, Srbi su se u borbi za opstanak i očuvanje identiteta udruživali sa drugim nemađarskim narodima.
– Zakon o narodnostima koji je Austrougarska donela, u početku je Srbima i ostalim nemađarskim narodima doneo određenu dozu optimizma u oblasti školovanjai nadu u ostvarenje kulturne autonomije. Ali, kako je vreme prolazilo, taj zakon je sve više predstavljao izraz nacionalističke ostrašćenosti države na uštrb demokratskih tendencija. Zato je Matica srpska bila neka vrsta kulturne brane za pripadnike srpskog naroda. To je znala i vlast, pa se trudila da na čelo te srpske institucije postavi ljude koji su skloni očuvanju koncepta mađarske državne politike –rekao je Marković.
Na tu opasnost kao i na činjenicu da je početkom 20. veka Matica srpska postala potpuno potisnuta institucija srpske nacionalne ideje, ukazivali su brojni srpski intelektualci. Oni su pokušavali da Maticu reformišu kako bi srpski narod uspeo da se odupre procesu asimilacije.
Taj proces trebalo je da bude pokrenut saidejom „Knjiga za narodˮ. Najznačajniji reformator bio je Tihomir Ostojić, a pored njega bili su i istoričar Stanoje Stanojević, Radivoje Vrhovac i braća Jakšić, koji su strahovitom dozom upornosti istrajavali da pobedi reformska struja u Matici srpskoj i na kraju su uspeli u tome.
-Nije to bio nimalo lak proces, jer u to vreme, srpska kulturna elita bila je izuzetno ispolitizovana, a stranačke borbe i međusobna surevnjivost su zapravo poslužile mađarskoj nacionalnoj eliti da dominira nas srpskim narodom – rekao je Marković.
Godine 1911. Tihomir Ostojić postaje sekretar, a Vrhovac predsednik Matice srpske. Oni su uspeli u nameri da se „Knjiga za narodˮ konačno pokrene, te da veliki broj knjiga, štampanih prethodnih godina, najzad dođe do srpskog naroda. Prema dostupnim podacima, oko 25.000 knjiga štampano je uoči Prvog svetskog rata i one su našle utočište u srpskim porodicama. Te knjige imale su ogromnu ulogu u opismenjavanju i prosvećivanju srpskog naroda.
Ostavi komentar